1. Wat is hyperinflatie?
Hyperinflatie is dusdanig massale geldschepping, dat deze leidt tot instorting van een valuta. Een kenmerk ervan is dat het vertrouwen in dat geld verdwijnt: mensen geven het nieuwe geld in grote hoeveelheden uit, zodat de koers van die valuta instort zodat prijzen explosief stijgen. Deze gebeurtenissen zijn gekoppeld aan elkaar en komen ook in omgekeerde volgorde voor: het vertrouwen in de munt verdwijnt doordat de overheid die de valuta uitgeeft, geen vertrouwen van burgers en investeerders meer heeft. De obligatiemarkt stort in en politici laten de centrale bank met nieuw geld de staatsobligaties opkopen om de lopende verplichtingen te kunnen betalen, het zogeheten monetariseren van de staatsschulden. Deze geldschepping is dan een symptoom van het ingestorte vertrouwen in de overheid van zo'n land en is bekend van de bankbiljetten van vele triljoenen.
Oorlogen, binnenlandse politiek-economische onrust en het uiteenvallen van muntunies of imperiums, zijn ideale voedingsbodems voor hyperinflatie. Meestal zijn zulke schokken in maatschappelijk en economisch opzicht de condicio sine qua non voor het wegvallen van de basis voor belastingheffing, de waarde van de munt en het verdampen van vertrouwen in staatsobligaties. Hierdoor treedt het verwoestende proces van hyperinflatie in werking.
Hyperinflatie is dus een wisselwerking tussen drie verschijnselen:
1. Het verdwijnen van vertrouwen in geld en overheid.
2. Het massaal bijmaken van geld door de centrale bank.
3. Het steeds sneller uitgeven van dit geld door burgers, wat de prijzen extreem opdrijft.
2. Is er een kans dat één van de huidige fiatvaluta hyperinflatie krijgt?
Ja, in theorie zelfs alle fiatvaluta ter wereld. Alles draait om vertrouwen in de munten. Uit een studie (door econoom Bernholz) naar hyperinflatie bleek de beste voorspeller van hyperinflatie (a) een overheidsschuld is van meer dan tachtig procent van het BNP en (b) een begrotingstekort van meer dan veertig procent van de overheidsuitgaven en (c) in een land met zijn eigen valuta. Verder zijn er schokken als oorlogen of sancties. Japan is al ver over die getallen voor de staatsschuld en begrotingstekort heen en de centrale bank maakt in zeer hoog tempo geld bij, onder meer om staatsobligaties op te kopen en "inflatie te kweken". Hyperinflatie is echter nimmer een kwantitatieve zekerheid, doch komt bovenal door een menselijke factor: wegvallend vertrouwen in overheid en munt.
3. Kan de euro ook in hyperinflatie ten onder gaan?
Ja. Als een land uit de euro stapt, kan het vertrouwen in die munt definitief verdwijnen. Er is ook geen centrale, voldoende omvangrijke en vertrouwen genietende obligatiemarkt voor de euro. Alleen enkele relatief sterke eurolanden als Nederland en Duitsland hebben een eigen marktvraag naar obligaties. Die van Zuid-Europese eurolanden worden vooral gekocht doordat de ECB ze opkoopt en impliciet de garantie geeft ze altijd van beleggers over te nemen. Deze garantie is echter niet houdbaar en uiterst risicovol, omdat de ECB is verworden tot een financiële stortplaats van deze door haarzelf overgewaardeerde activa. "Eurobonds" (de staatsschulden alle eurolanden op één hoop geveegd) zouden de euro daarom al niet meer redden: houders van Nederlandse en Duitse obligaties zouden deze massaal wegdoen bij alleen al het gerucht dat de ministers eurobonds zouden invoeren, omdat die veel minder vertrouwen zouden genieten. Daardoor kan de spiraal naar hyperinflatie worden ingezet. De overhaaste invoer van eurobonds bij een hernieuwde eurocrisis zal de hele eurozone en daarmee de EU meeslepen.
4. De overheid of de centrale bank willen toch geen hyperinflatie?
Beleidsmakers bij een centrale bank of overheid besluiten niet om "tot hyperinflatie over te gaan". Hyperinflatie gebeurt wanneer de situatie rond het vertrouwen in munt en overheid uit de hand loopt en niemand tijdig ingrijpt. Het is een reactie van mensen op het instorten van vertrouwen in de overheid en diens munt. Het aanbod van de valuta overstijgt de vraag en de scherpe daling van de koers wordt een feit. Er volgt een dodelijke spiraal, een kettingreactie, als bij een lawine. De centrale bank drukt steeds meer geld bij en koopt overheidsschuld op om de rente laag te houden en de overheid van geld te voorzien. Maar het nieuwe geld zorgt voor prijsinflatie en een verdere uittocht uit de obligaties omdat de rente erop te laag (onder de inflatie) wordt gehouden. De centrale bank versnelt het opkopen van obligaties. Maar hoe meer geld de centrale bank drukt, hoe minder andere mensen obligaties willen hebben en hoe meer de centrale bank er zal moeten opkopen, zodat de overheid toch aan haar verplichtingen kan voldoen. Deze vicieuze cirkel loopt uit de hand. Niemand wil hyperinflatie; het gebeurt gewoon.
5. De centrale bank kan toch stoppen met monetariseren en hyperinflatie voorkomen?
Dat lijkt de oplossing: gewoon stoppen met het opkopen van staatsschulden door de centrale bank. Het probleem daarbij is dat de overheid veel meer geld nodig heeft dan zij aan belastingen binnenkrijgt, dat politici niet kunnen of willen bezuinigen en/of belastingen verhogen dan wel dat deze opties al zijn verbruikt. Bovenal zijn er moeilijke omstandigheden: er is een hoog begrotingstekort, een staatsschuld die minstens zo groot is als het Bruto Nationaal Product, het land is in oorlog, een land of imperium valt uiteen of er zijn andere problemen, zoals opgelegde sancties. Dit leidt tot een kapitaalvlucht uit het land, diens obligatiemarkt en valuta. De economie stort in en er kan te weinig belasting worden geheven om de staatsfinanciën te dekken. Wanneer de marktvraag naar nieuwe obligaties of zelfs het "doorrollen" daarvan instort, kan de overheid alleen blijven voortbestaan als de centrale bank in de obligatiemarkt stapt. Dus politici zorgen er altijd voor dat de centrale bank de obligaties opkoopt, desnoods door wetten te worden veranderen (of te negeren), of zelfs mensen te benoemen bij de centrale bank. De overheid moet en zal geld krijgen want anders zal zij failliet gaan. Kan de overheid haar werknemers en leveranciers niet betalen, dan stort de dienstverlening en daarmee de overheid zelf in.
6. Waarom zou een centrale bank plotseling biljoenen dollars bijdrukken?
Er kan paniek ontstaan op de obligatiemarkt of er zijn politieke doelen mee gediend, zoals nu het "kweken van inflatie" in Japan en de eurozone. Er kan een groot bedrag aan obligaties aflopen en dat zou weleens niet meer doorgerold kunnen worden omdat mensen en instituties ze niet meer vertrouwen. Dit kan vooral in Japan of Europa ontstaan, voorlopig in mindere mate in Amerika omdat die obligaties wereldwijd worden gebruikt als "bewaarplaats" voor de wereldreservemunt, de dollar.
7. Hyperinflatie kwam door domme politici of centrale bankiers. De Westerse leiders zijn niet dom.
Dit is onjuist. De Amerikaanse, Japanse en Europese leiders zijn niet slimmer dan die in landen waar hyperinflatie heeft plaatsgehad. Politici over de hele wereld denken dat ze de markten de baas kunnen zijn. Het idee dat ze de rente blijvend kunstmatig laag kunnen manipuleren en de wereld verbeteren door begrotingstekorten en geld bijdrukken, heeft al vele mensen voor de gek gehouden. Het probleem is dat het op korte termijn lijkt te werken, maar men op lange termijn slechter af is. Politici zijn doorgaans meer gericht op de korte termijn en het in stand houden van de status quo om hun kiezers te plezieren, dan in houdbaar beleid voor de lange termijn.
8. Controleren de bankiers niet de centrale banken en is hyperinflatie is niet tegen hun belang?
In werkelijkheid controleert een regering een centrale bank, net zoals in alle voorgaande gevallen van hyperinflatie. Politici kunnen voor de keuze komen te staan de deuren van de overheid te moeten sluiten of haar overeind te houden door de centrale bank te dwingen de overheidsschuld op te kopen. Politici kiezen er nooit voor de eigen deuren te sluiten. In dat geval zou overigens ook de centrale bank worden stilgelegd. Dus (centrale) bankiers hebben eigenlijk alle belang om het faillissement van de overheid te voorkomen, zoals door het opkopen van staatsobligaties via geldcreatie. Dit is een stap naar hyperinflatie die werkelijkheid kan/zal worden, gezien de schuldenbergen (zwarte gaten) in de wereld.
9. Mensen hebben het einde van de wereld al zo vaak voorspeld; dat gebeurt nooit.
Hyperinflatie betekent niet het einde van de wereld, alleen het einde van een fiatmunt. Al zijn de gevolgen voor de meeste mensen wel bijzonder ingrijpend, omdat zij hun geld, pensioenopbouw en andere bezittingen kwijtraken. Inflatie van vijf of zelfs vijftig procent per maand is iets waar de meeste mensen zich verbazingwekkend genoeg wel aan kunnen aanpassen. De criminaliteit zal stijgen, maar de samenleving als geheel hoeft er niet door in te storten. Hyperinflatie heeft zich vele malen over de hele wereld voorgedaan, vooral de afgelopen eeuwen, met een piek in de twintigste eeuw.
10. De situatie is nu toch heel anders dan in de Weimar Republiek of Zimbabwe?
Ieder geval van hyperinflatie is uniek, dus wie verschillen zoekt, vindt ze altijd. Men dient de algemene kenmerken te leren zien, zoals het monetariseren van de hoge staatsschuld en het begrotingstekort, ongeacht hoe men in die situatie terecht komt. Hyperinflatie werkt hetzelfde bij een oorlog of een burgeroorlog, een dictator, een regering met excessieve buitenlandse schuld, het uiteenvallen van een muntunie of een land, het nationaliseren van teveel bedrijven, alomtegenwoordige corruptie, overregulering, een verandering van regering, te hoge belastingen, een economische depressie of welke situatie dan ook die leidt tot instorting van de productieve sectoren en kapitaalvlucht. Van belang is bovenal dat een regering veel meer uitgeeft dan zij ontvangt. In die situatie kan de overheid van niemand meer lenen, behalve van de centrale bank die onder haar controle staat. Dus ze krijgen de centrale bank zover om geld bij te maken en dat aan de overheid "uit te lenen". Wanneer men eenmaal dit pad op is gegaan en er alleen leningen kunnen worden terugbetaald door eerst nieuwe leningen aan te gaan, is men op weg naar hyperinflatie.
11. Is hyperinflatie niet een politieke gebeurtenis in plaats van een monetaire?
De grondoorzaak van hyperinflatie is altijd dat politici veel meer besteden dan ze aan belastingen ontvangen. Dit leidt vroeg of laat tot meer geldschepping. In die zin is hyperinflatie ook een politiek fenomeen. De uitspraak "hyperinflatie is altijd en overal een fiscaal fenomeen" is dan evenzeer correct. Milton Friedman had echter het meeste gelijk toen hij zei: "Inflatie is altijd en overal een monetair fenomeen". Beide zijn nauw met elkaar verweven. Hyperinflatie is meer een proces, dat qua aanloop jaren kan duren, dan een gebeurtenis. Het precieze onderscheid tussen reguliere inflatie en hyperinflatie is arbitrair, dus het is zinloos om te zeggen dat bijvoorbeeld onder de 26 procent inflatie het een monetair fenomeen is en boven de 26 procent een politiek. Het idee dat hyperinflatie geen monetair fenomeen is, is niet alleen verkeerd, maar potentieel zelfs gevaarlijk. Door dit verkeerde idee begrijpen mensen niet wat er daadwerkelijk gaande is. De Moderne Monetaire Theory (MMT) in zijn huidige vorm verklaart hyperinflatie niet. Ze zien obligaties als geld en het monetariseren ervan als "gewoon een swap". De theorie ziet geen omslagpunt, vicieuze cirkel, plotseling risico of gevaar van inflatie die uit de hand loopt. Ze denken dat men altijd een beetje minder geld kan bijmaken als de inflatie te hoog wordt. In plaats van het probleem met hun theorie toe te geven (er bestaat veel bewijs van uit de hand gelopen inflatie) zegt men hyperinflatie gewoon een politieke gebeurtenis is en geen monetaire.
12. Als je de exacte timing niet kunt voorspellen, helpt dit beleggers niet
Hyperinflatie is een soort opbouwende paniek waarbij mensen uit de obligaties en vervolgens uit de munt stappen. Maar zoals het gaat bij paniek, het verloop hangt af van hoe mensen handelen, dus hyperinflatie is moeilijk met exacte timing te voorspellen. Echter, als obligaties één procent rendement opleveren, maar ergens in de komende jaren plotseling meer dan de helft van hun waarde verliezen, dan is vroeg uitstappen beduidend slimmer dan op wachten tot het zover is.
13. We hadden ook na de Tweede Wereldoorlog een hoge staatsschuld en toen was er geen hyperinflatie
Sommigen zien geen reden tot zorgen, want ook na de Tweede Wereldoorlog was de staatsschuld enorm, maar was er in de VS en de meeste landen in Europa geen hyperinflatie. Deze vergelijking gaat niet op. Na de oorlog werd er op het leger bezuinigd en was er geen begrotingstekort, zodat er geen reden tot zorgen was over hyperinflatie. Vandaag de dag is er in veel landen een flink begrotingstekort en is het politiek onmogelijk om zich daarvan te ontdoen. Bezuinigingen worden doorgaans niet breed geaccepteerd. Dit is dus niet dezelfde situatie en deze is zelfs veel gevaarlijker.
14. Deflatie is een even groot gevaar als de inflatie
Toen mensen goud of zilver als geld gebruikten, waren de kansen op inflatie en deflatie even groot. Echter, na de gedeeltelijke loskoppeling van dollar en goud, was er weinig deflatie. En sinds 1971, na het volledig loskoppelen van dollar en goud, is er zelfs helemaal geen deflatie meer geweest, alleen nog inflatie in zowel geldhoeveelheid als veruit de meeste prijzen. Het is onjuist om statistieken uit de tijd van goud als geld gebruiken om gevaren te voorspellen die er onder puur fiatgeld zijn. Er zijn 56 gevallen van hyperinflatie geweest met meer dan vijftig procent inflatie per maand (12.970 procent per jaar). Er is geen enkel geval van dubbelcijferige deflatie onder fiatgeld (zonder link met goud of zilver). Met fiatgeld is de kans op inflatie veel hoger dan die op deflatie.
15. Westerse democratieën krijgen geen hyperinflatie en Japan loopt ver vooruit op ons
Dit idee komt er op neer dat Japan al 20 jaar een economische puinhoop is en dat de VS en Europa nog een lange tijd te gaan hebben voor er hyperinflatie losbreekt. Omdat de Japanse schuld zo hoog is en politici de controle over de centrale bank overnemen, is er wel een goede kans dat Japan als eerste land hyperinflatie krijgt. Hoewel het een kwestie van vertrouwen in het geld blijft en op dat punt de eurozone een groter gevaar kan lopen. De mythe dat democratieën geen hyperinflatie kunnen krijgen zal dan snel worden verbrijzeld en mensen kunnen twijfels krijgen over de veiligheid van de Amerikaanse en Europese staatsobligaties. Dit kan leiden tot een vlucht daaruit, wat de vicieuze cirkel van hyperinflatie ook bij ons in gang zet. Soevereine staten die failliet gaan, slepen andere mee en dit geldt ook voor hyperinflatie. Een land dat de eurozone verlaat, kan hetzelfde teweegbrengen bij andere eurolanden. Wanneer beleggers geld verliezen op de ene overheidsschuld, zijn zij minder bereid hun geld in een andere overheid te investeren. Dus hyperinflatie in Japan kan heel goed een golfbeweging veroorzaken naar andere landen, waaronder de Verenigde Staten en Europese landen.
16. Waarom kan men bij hyperinflatie levensmiddelen kan kopen met goud of zilver?
Sommige mensen zeggen: "Je kunt goud niet eten, dus waar is het goed voor?" Maar handel gaat gewoon door tijdens hyperinflatie; mensen gaan over op ruilhandel of gebruiken meer stabiele valuta van een ander land, of goud en zilver. Zij deden dit zelfs tijdens de hyperinflatie na de Franse Revolutie, ongeacht het feit dat de doodstraf stond op het verkopen van goederen voor goud in plaats van in het instortende papiergeld. De verklaring is dat handelaren weten dat goud en zilver hun marktwaarde behouden en zij deze daarom vragen als betaling voor hun goederen, omdat anders hun bedrijf failliet gaat. En burgers betalen ermee omdat zij nu eenmaal willen overleven.
17. Hyperinflatie is voor mislukte staten en dat zijn de Westerse landen niet.
Niet alle hyperinflaties gebeuren in mislukte staten. De VS kregen hyperinflatie toen zij hun Onafhankelijkheidsoorlog wonnen. De Weimar Republiek was in hoge mate industrieel. Echter, er is zeker een hoge correlatie tussen mislukte staten en hyperinflatie. Want in een staat waar minstens de helft van de uitgaven uit belastingen komt en de rest van het drukken van geld, wekt het geen verbazing dat als de munt faalt, de staat dat ook doet. Omdat papiergeld wordt uitgegeven door de staat is het niet verwonderlijk dat dat geld waardeloos wordt als de staat onderuit gaat. De vraag is: is het het falen van de staat dat ervoor zorgt dat de munt mislukt, of het faalt de valuta waardoor de staat mislukt? De waarheid is dat ze vaak samen ten onder gaan. Voordat dat gebeurt lijkt er geen vuiltje aan de lucht te zijn.
18. Tot nu toe zijn er zonder problemen biljoenen bijgedrukt, waarom zou dat anders worden?
Er komt vanzelf een druppel die de emmer doet overlopen. Sommige zaken zijn in kleine hoeveelheden geen probleem en zelfs nuttig, maar dodelijk in grote doses. Lopen er twee mensen op het ijs, dan kan dat wellicht zonder ongelukken, maar vijftig mensen kunnen het ijs doen breken. Hyperinflatie heeft een menselijk element: paniek op de obligatiemarkten en vervolgens de munt. Het is moeilijk te zeggen wanneer de paniek precies begint, maar meer dan het BNP of zelfs een veelvoud daarvan in een jaar bijprinten zonder hyperinflatie zal niet lukken.
19. Er is geen gevaar van hyperinflatie, zolang we in een liquiditeitsval zitten.
Een "liquiditeitsval" zou optreden wanneer de centrale bank de rente verlaagt tot bijna nul procent en mensen toch blijven sparen en schulden aflossen, dus geen geld lenen en uitgeven. Bij hyperinflatie hebben mensen geen haast om schulden af te lossen en zijn juist bezig met het uitgeven van geld. Per definitie is er bij een liquiditeitsval dus geen hyperinflatie en andersom. Het probleem is dat de liquiditeitsval bij wijze van spreken vandaag of morgen kan eindigen. Mensen kunnen bezorgd raken over de inflatie, stoppen met het aanhouden en doorrollen van obligaties en zich indekken tegen inflatie. Een liquiditeitsval op korte termijn is geen waarborg tegen hyperinflatie op lange termijn. Hyperinflatie komt vaak direct na deflatie.
20. Een centrale bank die staatsobligaties koopt doet "slechts" een risicoloze activa uitruil.
Als de regering een beperkt tekort had en de centrale bank alleen korte termijn obligaties zou kopen, zou er theoretisch niet veel aan de hand zijn. Echter, geeft de overheid tweemaal zoveel uit als zij binnenhaalt met belastingen, dan leidt de verkoop van nieuwe obligaties via de centrale bank die de schuld monetariseert, tot een netto resultaat: namelijk alsof de overheid veel nieuw geld maakt en uitgeeft. Dit is beslist relevant. De geschiedenis is duidelijk op dit punt. Het probleem is dat de overheid de totale schuld nooit afbetaalt. Zij betaalt uit oude obligaties met geld uit nieuwe obligaties, dus het is daadwerkelijk alsof de overheid geld drukt en uitgeeft.
21. Waarom zorgen maken over de schulden terwijl de rente zo laag staat?
De rente op de nationale schuld is wel degelijk belangrijk wanneer de rente op een laagterecord staat. Wanneer de rentepercentages weer stijgen, zal de rente over de schuld duidelijk onhoudbaar blijken te zijn. Ook zal de centrale bank, de ECB in het bijzonder, alle zeilen bijzetten om de rente laag te houden, ook om haar eigen obligatievoorraad niet te laten verdampen. Kortom, de geldpers zal uiteindelijk hoe dan ook aangaan.
22. Kunnen we niet wachten tot er echt inflatie optreedt? Waarom zorgen over hyperinflatie wanneer er eerder deflatie lijkt te zijn?
Deflatie komt nogal eens voorafgaand aan hyperinflatie. Deflatie moet worden gezien als een voorloper van hyperinflatie en niet een blokkade daarvan. Hyperinflatie is een vicieuze cirkel, waar moeilijk aan is te ontsnappen als deze eenmaal is gestart. Het voorkómen ervan is veel gemakkelijker dan het stoppen. Dus als men wacht tot de hyperinflatie echt begint is het waarschijnlijk te laat. Hyperinflatie slaat daadwerkelijk toe als een tsunami. Het is niet alleen een beetje meer reguliere inflatie, waar men het beleid op kan aapassen. Dingen kunnen razendsnel omslaan van deflatie naar hyperinflatie. Er zijn vele begrippen voor dit fenomeen: kantelpunt, lawine, paniek, kettingreactie, explosie, doodsspiraal, point of no return, vicieuze cirkel, laatste strohalm, tsunami, het passeren van de Rubicon, discontinuïteit, niet-lineariteit, enz. Er bestaan zoveel woorden voor omdat de wereld dit fenomeen al zo vaak heeft meegemaakt.
23. Dat een schuld van meer dan 80% van het BNP en het begrotingstekort van meer dan 40% van de uitgaven leidt tot hyperinflatie, wordt weerlegd door Japan, dus de theorie is toch ongeldig?
Economie is geen exacte wetenschap. Als in veertig gevallen die getallen resulteerden in hyperinflatie en in één geval nog niet, dan geven ze nog steeds een goede voorspelling van hyperinflatie. En als ook Japan hyperinflatie krijgt dan is ook deze uitzondering van tafel.
24. Maar onze regering leent toch alleen geld, zonder dit bij te maken en uit te geven?
Het is een misverstand dat de eigen regering slechts geld leent en dat alleen in gevallen als Weimar Duitsland of Zimbabwe men het bijgedrukte geld ook uitgaf. De Duitse en Zimbabwaanse centrale banken kochten staatsobligaties, net als de Amerikaanse en Europese centrale banken nu doen. Als de centrale bank aan geldschepping doet (en dat is het kopen van obligaties eigenlijk), zou dat geld moeten verdwijnen wanneer de lening wordt afbetaald. Maar in Duitsland en Zimbabwe kon de overheid alleen schulden terugbetalen door eerst nieuwe leningen uit te schrijven. Dus wel degelijk deed men aan het bijdrukken en uitgeven van geld. De Amerikaanse overheid zit nu in dezelfde situatie: zij kan alleen bestaande obligaties uitbetalen door eerst nieuwe uit te geven. Mensen denken dat in eerdere gevallen er domweg geld werd bijgemaakt en uitgegeven en dat hun regering alleen op een verantwoordelijke manier geld leent. Maar in werkelijkheid doet hun regering hetzelfde. Dus dezelfde fout wordt steeds weer herhaald en hyperinflatie blijft gebeuren.
25. Voor iedere verkoper is er toch altijd een koper; hoe kan er dan paniek ontstaan op de obligatiemarkt?
Een groot deel van de schuld zit in korte termijn obligaties. Mensen kunnen simpelweg besluiten hun obligaties niet door te rollen. Dus er hoeft geen koper te zijn; mensen kunnen uit de obligaties stappen door te wachten tot ze aflopen en worden uitbetaald. Wanneer de centrale bank de rente laag wil houden koopt zij obligaties; mensen kunnen ze zo dus ook verkopen. De Amerikaanse overheid heeft een enorm tekort, kan geen obligaties uit belastinggeld betalen en moet in feite meer en meer obligaties uitgeven. Als anderen er dan uit stappen en de overheid nog steeds geld krijgt, is het blijkbaar de centrale bank die koopt. En omdat de centrale bank steeds meer obligaties bezit, is er meer en meer geld in omloop.
26. Geld als schuld, uitgegeven door centrale banken, is toch inherent deflatoir?
Centrale banken brengen rente in rekening over alle leningen die zij uitgeven en omdat zij voldoende veilige leningen hebben uitstaan, krijgen centrale bankiers bijna altijd de hoofdsom terug. Hierdoor lijkt het alsof de geldhoeveelheid in de loop der tijd afneemt. Dus in theorie zou de geld-als-schuld methode van de centrale bank inherent deflatoir moeten zijn. Het probleem is dat overheden hun schuld bij de centrale bank gewoon blijven verhogen. Ook wordt in elk geval in de VS, de eventuele winst van de centrale bank maakt op zijn rente, betaald aan de overheid en niet uit de circulatie genomen. Dus in de praktijk resulteert deze methode in steeds meer overheidsschuld én een toenemende geldhoeveelheid.
27. Hoe wordt hyperinflatie gestopt?
De enige directe manier hyperinflatie waarop eindigt is wanneer de centrale bank de geldpers stopzet. Dit zal onvermijdelijk gebeuren, omdat op zeker moment niemand het hyperinflatiegeld nog zal accepteren, ook niet in ruil voor buitenlandse valuta of de import van goederen.
28. Productiviteitsverbeteringen zullen hyperinflatie voorkomen
Productiviteitsverbeteringen bedragen ongeveer één procent per jaar; hyperinflatie overstijgt dit enorm. Productiviteitsgroei slaat hier dus zelfs geen merkbare deuk in, laat dat zij staan hyperinflatie voorkomt. Merk ook op dat in alle historische gevallen van hyperinflatie de normale productiviteitsgroei er niet in slaagde om hyperinflatie te voorkomen. Dus deze bewering kan zowel op theoretische als historische basis worden weerlegd.
29. De overheid kan altijd voldoen aan haar verplichtingen in de munt die zij zelf uitgeeft
Ons fiatgeldsysteem, met geldscheppende centrale (én private) banken, was er ook in meer vele gevallen van hyperinflatie. Steeds raakten de nieuwe kopers van staatsobligaties op. De centrale bank monetariseerde de obligaties in hoog tempo en zo ontstond hyperinflatie. In de meeste gevallen stortte de munt in en werd niet langer geaccepteerd als geld. Dit stemt tot nadenken. Een overheid die fiatvaluta maakt kan dus wel degelijk door haar geld heenraken, als dat op zeker moment ophoudt geld te zijn. Geschiedenis weerspreekt soms de theorie over hoe de dingen werken. Men dient de geschiedenis goed te begrijpen. Veel van de overheidsverplichtingen, zoals allerlei vormen van sociale zekerheid en gezondheidszorg, zijn daadwerkelijke verplichtingen en niet alleen schulden uitgedrukt in euro's, yens, ponden of dollars. Als de overheid meer geld drukt, stijgen de prijzen voor deze echte voorzieningen, wat betekent dat men nog meer geld moet bijmaken, waardoor de prijzen stijgen verder, enzovoorts. Als de overheid alleen schuld had en geen tekort op verdere verplichtingen , zou er geen risico op hyperinflatie zijn.
30. De centrale bank stuurt de rente; waarom zouden ze die ooit laten gaan stijgen?
Als de centrale bank alle aangeboden obligaties zou willen opkopen, dan kan men theoretisch een plafond op de obligatierente zetten. In de parktijk zal het anders werken. Om al die obligaties te kopen moet men een enorme hoeveelheid geld bijmaken. Hierdoor kunnen mensen bang worden dat de waarde van hun geld zal dalen, zodat zij kunnen besluiten hun obligaties te verkopen. Door het gevaar van een negatieve spiraal, waarbij de stijgende verkoop van obligaties leidt tot meer geldcreatie door de centrale bank, is het soms verstandig om de rente toch te laten stijgen. Maar als de overheid failliet gaat doordat de rente op hun schuld hoger is dan de opgehaalde belastingen, heeft de centrale bank soms geen goede opties meer. Laten ze de rente stijgen, dan zullen mensen stoppen met het kopen van obligaties, omdat de overheid failliet is. Als ze de rente kunstmatig laag houden, dan zullen mensen stoppen met het kopen van obligaties, omdat er zoveel nieuw geld wordt bijgemaakt en er prijsinflatie optreedt. Kortom, als de overheid enorme schulden en tekorten heeft en de centrale bank wordt de enige koper van staatsobligaties, dan krijg je hyperinflatie.
31. Waarom niet wat munten van een biljoen dollar of euro maken om daarmee de schulden weg te werken?
Dit zou zeer inflatoir zijn: de geldhoeveelheid zou acuut met 1000 miljard dollar of euro stijgen. Zelfs als dat geld niet "circuleert", maar gedeponeerd blijft bij de centrale bank, bestaat er 1000 miljard dollar of euro meer geld op papier of in elektronische vorm dat zou kunnen circuleren. Als de politici dit trucje eenmaal kennen, zonder meteen grote schade aan te richten, is te verwachten dat ze het herhalen. De gevolgen worden dan vanzelf wel merkbaar en fataal. Het is dwaas, te denken dat zij het bij één keer zouden laten. Als politici de controle krijgen over de centrale bank, kan die de inflatie niet langer beheersen. Dit gebeurt normaal gesproken vlak voordat hyperinflatie uitbreekt. Als zij geld kunnen krijgen door het simpelweg bij te maken, dan is het beperken van de uitgaven niet langer nodig. Al spoedig neemt het geld bijmaken en uitgeven zodanig toe, dat mensen uit de obligaties willen vluchten. Als dat gebeurt zal de overheid nog meer geld moeten bijmaken. Dit leidt tot de vicieuze cirkel die het einde van de valuta inluidt.
32. Hyperinflatie is zoiets extreems, wat is het belang ervan?
Hyperinflatie is de reden dat vooral de Keynesiaanse en monetaristische economische scholen alsook de Modern Monetary Theory en Monetary Realism, die elk "stimuleringsmaatregelen van de overheid" bepleiten, fout zitten. Deze scholen negeren datgene waar hun ideeën uiteindelijk toe leiden. Als elke keer dat er een probleem is, je de overheid laat groeien, dan lopen uiteindelijk de uitgaven te veel op om nog te kunnen financieren vanuit de productieve sectoren van de economie. En het monetariseren van de schuld loopt tenslotte uit de hand. Als mensen hyperinflatie begrijpen, kunnen ze de denkfouten zien in deze economische denkscholen. Het leren kennen van hyperinflatie is zeer belangrijk voor het begrip van economie in het algemeen, iets wat lang niet alle mensen hebben.
33. Kwantitatieve versoepeling is toch iets anders dan het drukken van geld?
Er bestaan meer dan honderd eufemismen voor "geld drukken". Als de centrale bank nieuw geld maakt en staatsobligaties koopt, is dat het monetariseren van schuld. Het vervangt obligaties door nieuw geld. Het maakt geen verschil dat ze dit op computers doen, want digitaal geld kan later als papiergeld van de rekening worden gehaald.
34. Je kunt geen inflatie hebben bij een hoge werkloosheid.
In de jaren 1970 bleek dit niet waar is, maar veel mensen blijven het te geloven. Bij hyperinflatie is er juist hoge werkloosheid, omdat de economie een chaos is. Goederen en grondstoffen importeren is dan vrijwel onmogelijk geworden omdat het geld niet meer wordt geaccepteerd.
35. Kunnen aan de inflatie gekoppelde obligaties mensen beschermen tegen hyperinflatie?
Nee. In Amerika bestaan er wel "Treasury Inflation-Protected Securities" (TIP's), maar die passen niet de rente aan, doch alleen de hoofdsom waarover de rente wordt berekend. Dus als de rente duizend procent wordt, kunt u wellicht misschien toch nog twee procent erop verdienen. Maar wat uiteindelijk wordt uitbetaald zal een heel klein bedrag zijn. De munt kan volledig instorten voordat de obligatie vervalt. Dus de grotere hoofdsom die wordt uitbetaald aan het einde van de looptijd van de obligatie, zal in waardeloos geld zijn. Het indexeren van de hoofdsom zal mensen niet redden. Investeerders doen er verstandig aan, tijdens hyperinflatie geen enkele obligatie te bezitten.
36. De vraag naar geld is onbeperkt, met name naar de wereldreservemunt, zodat mensen die altijd willen hebben
Er is geen enkele garantie dat de dollar de wereldreservemunt blijft en ook niet dat de euro deze rol overneemt. Als hyperinflatie met de dollar begint, zou de munt snel bij de meeste buitenlandse centrale banken van de balans worden gehaald, simpelweg omdat de waarde daalt, zelfs als de banken geen obligaties of dollars verkochten. Mensen willen geld waar ze wat voor kunnen kopen en als de munt in waarde daalt zullen ze snel zaken kopen om het geld niet voor een lange tijd in het bezit te hebben. Het gebruikelijke eindresultaat van hyperinflatie is dat je niets met dat geld kan kopen , dus niemand wil die valuta meer hebben.
37. Voorspellingen van hyperinflatie en zelfs inflatie zijn tot nu toe niet uitgekomen, ondanks het massale geld printen. Dus waarom ze dan nog serieus nemen?
Iedereen die hyperinflatie van de dollar of de euro voorspelde had het tot nu toe mis. Dit betekent niet dat alle voorspellingen van (Amerikaanse) hyperinflatie verkeerd of onzinnig zijn. Het lijkt erop dat alle fiatvaluta op een gegeven moment tot een einde komen, alleen is het gewoon moeilijk te zeggen wanneer. Ook de voorspellingen van deflatie zijn niet overal uitgekomen.
38. Mensen of landen zullen niet uit obligaties stappen, omdat de prijs naar beneden zou gaan
Het idee is dat een land als China zijn obligaties niet zal verkopen omdat de prijs dan fors zou dalen. Dit is verkeerd gedacht. Als men in China inziet dat als Japan eerder verkoopt, de Chinezen dan een lagere koers ervoor krijgen, zal men daar alsnog haast maken om te verkopen. Op dit moment ondersteunt de Fed de koers van obligaties. Daarom is het nu hét moment om eruit te stappen. Mensen die een paar jaar wachten zullen het mogelijk minder treffen. Er kan elk moment een stormloop naar buiten ontstaan, waarbij de eerste verkopers beter af zullen zijn dan de laatste. De logische stap is dus om er als eerste uit te zijn. Kijk naar Japan. De mensen die hun Japanse obligaties vroeg verkochten, kregen er meer voor dan zij die dat later deden. Het beste had men nu al helemaal uit de markt kunnen zijn.
39. Je kunt geen hyperinflatie hebben als huizenprijzen dalen
Het idee is dat tijdens hyperinflatie de prijs van alles snel moet stijgen, dus met prijsdalingen van activa kan er geen sprake zijn van hyperinflatie. Dit is niet juist. Men kan zeggen dat we nog geen hyperinflatie hebben, maar dit betekent niet dat het niet kan komen. Ook aan het begin van hyperinflatie, wanneer de rente omhoog schiet, dalen de met lange termijn schulden gekochte activa, omdat zulke leningen niet meer zijn te krijgen. Uiteindelijk kunnen huizen worden gekocht met contant geld en zullen de huizenprijzen alsnog stijgen. Maar aannemelijker is dat huizenprijzen juist extreem zullen dalen bij hyperinflatie, omdat mensen alles zullen verkopen om hun levensmiddelen te kunnen betalen.
40. Andere landen zijn nog slechter af dan de VS
Andere landen hebben ook allerlei problemen, dus de Amerikaanse dollar zou zogenaamd niet kunnen omvallen tegenover die andere valuta. Hyperinflatie betreft niet louter de wisselkoersen. Als de pond, yen, euro en dollar allemaal enorme inflatie zouden krijgen, dan zouden de wisselkoersen nagenoeg hetzelfde kunnen blijven, maar er zou nog steeds hyperinflatie zijn.
41. De wereldreservemunt heeft toch nog nooit hyperinflatie gehad?
Ten eerste heeft de wereld pas sinds 1971 een fiatvaluta als wereldreservemunt. In het verleden was het altijd goud of zilver of een valuta die daarin inwisselbaar was. Hyperinflatie is onmogelijk wanneer goud en zilver worden gebruikt en gehandhaafd. Hyperinflatie overkomt alleen fiatvaluta. Ten tweede had de wereldreservemunt in de Romeinse tijd hyperinflatie omdat men steeds minder zilver in de munten deed. Zodra de Romeinen verkondigden dat de waarde van hun munt was gescheiden van de marktwaarde van zilver, werd die munt een fiatvaluta die uiteindelijk ten onder ging en mede de ondergang van het Romeinse Rijk veroorzaakte. De Amerikaanse dollar is voorlopig de enige munt die als vluchthaven en parkeerplaats (in obligaties) voor geld wordt gebruikt. Tenzij er een grote schok komt, heeft de dollar als wereldreservemunt de minste kans op hyperinflatie, ongeacht de financiële toestand in de VS.
42. Waarom zou de Amerikaanse centrale bank zijn eigen munt willen vernietigen?
Als de dollar waardeloos wordt, is het waarschijnlijk gedaan met de Federal Reserve. Dus waarom zou men daar zoiets doen? Die vraag lijkt logisch. Maar dezelfde logica had natuurlijk ook moeten opgaan voor al die andere centrale bankiers, die hyperinflatie veroorzaakten. De regering maakt wetten en benoemt de bestuurders van de centrale bank. Wanneer de regering dringend geld nodig heeft en niet meer belasting kan heffen of het geld op de kapitaalmarkt kan lenen, zal ze het krijgen van de centrale bank. En vergeet ook niet dat de centrale bank wordt gecreëerd door de overheid. Als de overheid instort omdat zij niet genoeg geld heeft voor haar uitgaven, zal de centrale bank ook ten onder gaan. Het voortbestaan van de centrale bank is afhankelijk van het voortbestaan van de overheid. Dit kan wel eens de reden zijn waarom centrale bankiers uiteindelijk hun munt riskeren met als doel hun overheid en daarmee zichzelf, zij het vergeefs, te ondersteunen.
43. Hoe kan de Amerikaanse dollar hyperinflatie krijgen zolang internationale grondstoffen zijn geprijsd in dollars?
Het kan zijn dat als de inflatie stijgt, de grondstoffen internationaal niet meer in dollars worden afgerekend, maar wellicht in yuan of goud. Hiervoor kunnen ook politieke redenen ontstaan. Het is in elk geval twijfelachtig dat mensen dollars zouden blijven gebruiken als die snel in waarde dalen. Wanneer steeds minder goederen worden geprijsd in dollars, zal er steeds minder vraag naar die valuta zijn. Dus het einde van de dollar dominantie op de grondstoffenmarkten zal bijdragen aan de hyperinflatie. En dit kan wel degelijk de uitkomst zijn van een proces.
44. Mensen kunnen niet uit Amerikaanse obligaties vluchten, want geen andere markt is groot genoeg om zoveel geld te absorberen: er is geen alternatief
Het grootste deel van de waarde van de obligatiemarkt verdampt bij een paniek simpelweg. Als je een dertigjarige lening afsluit tegen drie procent en opeens is er vijf of meer procent inflatie per maand, dan keldert de waarde van de obligatie vanzelf naar nul. Tijdens hyperinflatie kunnen er biljetten van een biljoen dollar zijn waar men slechts drie eieren mee kan kopen. Het in obligaties belegde geld verhuist niet naar iets anders, maar verdwijnt gewoon. Wanneer hyperinflatie begint kopen mensen echt waardevolle zaken. Dit kunnen extra levensmiddelen zijn, kunstvoorwerpen, landbouwgrond, huizen, goud, zilver, enzovoorts. Dus het idee dat er niet genoeg waardevolle goederen zijn om de waarde van de obligatiemarkt te absorberen is fout en wel op twee manieren. Ten eerste stort de obligatiemarkt in en verdampt dat geld. Ten tweede zakt de muntwaarde in en blijft er niet veel meer te koop over. Geloven dat hyperinflatie niet kan gebeuren is onjuist omdat het al zo vaak eerder is voorgekomen in de geschiedenis van het papiergeld.
45. De Federal Reserve monetariseert de schuld slechts tijdelijk
Men kan centrale bankiers beter niet geloven. Men zal steeds meer obligaties moeten opkopen om de rente zo laag te houden dat de Amerikaanse regering de enorme schulden kan volhouden. Deze situatie geldt onverkort ook in Europa, inclusief het Verenigd Koninkrijk. Zou men obligaties proberen te verkopen, dan zou de rente omhoog schieten en de regering niet meer in staat zijn de schuld te betalen. Centrale bankiers hebben zichzelf dus de hoek in geverfd.
46. Is wat de Fed doet niet hetzelfde als tegen een touwtje aanduwen?
Sommigen zeggen dat de Fed geen geld kan weggeven of uitgeven en dat de banken alleen geld willen uitlenen aan kredietwaardige bedrijven. Doch deze bedrijven en ook veel consumenten zijn nog steeds hun schulden aan het afbouwen. Dus hoe kan het geld van de Fed nou in de economie terechtkomen? De overheid kent geen echte limiet op wat zij kan lenen en uitgeven. Er bestaat een schuldplafond maar dat verhoogt men elke keer weer, dus dat is geen echte bovengrens. Deze overheidsschulden, gefinancierd door de centrale bank middels het maken van nieuw geld, zijn de echte bron van inflatie.
47. Kunnen mensen niet gewoon overschakelen op een andere valuta?
Wanneer er hyperinflatie is in het ene land, zoals Zimbabwe, kunnen de mensen daar overschakelen op een andere valuta , bijvoorbeeld de Amerikaanse dollar. Dit heet dollarisering. De politici zullen dit waarschijnlijk tegenwerken, maar de mensen blijven ermee doorgaan. Echter , de Amerikaanse dollar is al de wereldreservemunt, dus bij hyperinflatie daarvan is daarheen overschakelen geen optie. Als een van de belangrijke valuta (yen, pond, euro, dollar) hyperinflatie krijgt, dan zullen veel mensen zich zorgen beginnen te maken over andere grote valuta, in plaats van dat ze die als alternatief willen hebben. Dit geldt vooral voor mensen in landen met hoge schulden en tekorten. Zij zullen uit de obligaties vluchten, waardoor ook in andere valuta hyperinflatie kan of zal optreden. Dus al snel nadat één grote munt in hyperinflatie terechtkomt, zal andere grote valuta hetzelfde lot treffen. Alleen al het idee dat mensen in Amerika op euro's, ponden of yens zullen overschakelen, is onjuist. Dit geldt evenzeer voor mensen in andere landen.
Nog een probleem is dat centrale banken wereldwijd de dollar en andere belangrijke valuta als reserve gebruiken. Willen ze de koers van hun eigen munt opkrikken, dan geven ze dollars uit en kopen hun eigen munt terug. Maar als Amerikaanse dollars door hyperinflatie waardeloos worden, dan lukt het overeind houden van hun eigen valutawaarde niet meer. Dus gaat de belangrijkste munt ten onder in hyperinflatie, dan volgen valuta die deze als reserve gebruiken automatisch. Dit geldt voor alle papieren valuta. Nog een optie is dat als de dollar hyperinflatie krijgt, centrale bankiers in andere landen de dollar zullen steunen door aankopen met de eigen valuta, die daarvoor ook massaal wordt bijgemaakt. Hierdoor gaan alle wereldvaluta des te sneller in hyperinflatie ten onder. Ook valuta van regeringen die geen abnormaal hoge (hyperinflationaire) schulden en tekorten hebben en die niet de dollar als reserve aanhouden, kunnen nu door hyperinflatie ten onder gaan. Het wantrouwen jegens ongedekt geld zal veel groter zijn dan nu dus er zal niet veel voor nodig zijn om mensen dit geld te doen ontvluchten. Het is mogelijk dat de internationale handel dan overgaat tot betaling in goud.
48. Wat is er zo belangrijk aan als de dollar niet langer de wereld reservemunt is en olie niet meer geprijsd in dollars?
Valuta zijn uitwisselbaar: binnen enkele seconden kan men de ene inruilen voor welke andere dan ook. Dus men zou kunnen denken dat het niet uitmaakt in welke valuta olie wordt verhandeld. Echter, het Amerikaanse leger verbruikt veel olie. Op dit moment kunnen de Amerikanen gewoon hun dollars uitprinten en er net zoveel olie mee kopen van de Arabieren als ze maar willen. Als ze dat privilege niet hadden, maar in plaats daarvan hun volk moesten belasten om het benodigde geld te krijgen, zou geld binnenkrijgen en dus ook olie inkopen, veel moeilijker zijn. De dollar wordt ook gebruikt om valutaschommelingen te ondervangen en zo eenvoudig toegang te houden tot de grondstoffenmarkt. Het feit dat internationale grondstoffen worden geprijsd in dollars, houdt de vraag naar dollars op peil. Als de Arabieren en Chinezen niet langer dollars accepteerden, zou deze wel eens direct door hyperinflatie kunnen worden getroffen door de instortende vraag en het grote aanbod.
49. De Fed kan toch de rente sterk verhogen om de inflatie te stoppen, zoals Paul Volcker deed?
Nee, dat kan niet zonder enorme consequenties. Als de rente naar het Volcker-niveau stijgt, zo rond de twintig procent zoals in 1981, dan zouden de rentebetalingen over de Amerikaanse staatsschuld alle belastingen opeisen. Als dat gebeurt zou niemand nog Amerikaanse staatsobligaties willen kopen, dus zou de Federal Reserve dat moeten doen. Er zou nieuw gedrukt geld moeten worden gebruikt voor alle niet-rentebetalingen op de begroting, zoals ambtenaren, leraren, wegen en defensie. De benodigde hoeveelheid nieuw geld, gecombineerd met instortende obligatiemarkten, zou groot genoeg zijn om hyperinflatie te kunnen veroorzaken. De Fed kan de rente overduidelijk niet laten stijgen zonder dat de Amerikaanse overheid failliet gaat. Dit geldt overigens voor alle centrale banken. Maar probeert men zoals nu de rente laag te houden, dan zal de inflatie blijven stijgen. Linksom of rechtsom eindigt dit in een catastrofe.
50. Kan hyperinflatie ook in Amerika gebeuren?
Er was hyperinflatie in Amerika's koloniale tijd en eveneens tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Uit dat tijdperk dateert de nog steeds gebruikte uitdrukking "not worth a Continental", vernoemd naar de aan hyperinflatie ten onder gegane munt de Continental dollar. Er was ook hyperinflatie in het Zuiden van Amerika tijdens de Burgeroorlog (1861-1865). Had men in de VS het goudbezit niet illegaal gemaakt in 1933, dan was de Fed mogelijk failliet gegaan en was de dollar destijds opnieuw in hyperinflatie ten onder gegaan. Ook na het definitief loslaten van goud in 1971 kende de VS een periode van hoge inflatie, beëindigd door de Fed die de rente dubbelcijferig maakte. Hyperinflatie komt vaker voor dan de meeste mensen denken. De genoemde hyperinflaties zijn allemaal vergelijkbaar. We leven dus niet in een "andere tijd", waarin hyperinflatie in het Westen niet meer zou kunnen voorkomen. De schuldenberg in de gehele Westerse wereld, die geheel is gebaseerd op geldschepping, en daarvan afgeleid de rentederivaten, zijn groter dan ooit tevoren. Komen banken en overheden in de problemen, temeer door de afgegeven garanties op spaargeld en (in de eurozone) de schulden van andere landen, dan kan de centrale bank besluiten tot grotere geldcreatie om "het systeem te redden". Het vertrouwen in de munt kan dan sterk dalen en dit zet de hyperinflatiespiraal in werking.
Bronnen over hyperinflatie
* C. Bresciani-Turroni - The Economics of Inflation (bronpagina)
* Philip Cagan - The Monetary Dynamics of Hyperinflation
* Hyperinflation FAQ, auteur Vincent Cate
* Thomas Mann - Unordnung und Frühes Leid (bronnenpagina) - novelle die zich afspeelt ten tijde van de hyperinflatie in Weimar
* Paul A. Cantor - Hyperinflation and Hyperreality: Thomas Mann in Light of Austrian Economics (bronpagina) Bespreking van Thomas Mann's novelle
* Henry Hazlitt - The Inflation Crisis, and How To Resolve It
Terug naar de hoofdpagina
© RatioVincit.nl, graag
citeren met bronvermelding